Sindirella Kompleksi

uzun zamandır kadın olmanın içimde yarattığı çelişkili durumun sancısındayım. çelişkili durum diyorum, çünkü gerçekten “kadınlık’ nedir?” “böyle bir tanım olmalı mıdır?” “davranışlarım, giyimim, zevklerim diğer kadınlarla uyumlu mu?” “ ideal erkek nasıl olmalı?” “hayatımın erkeğiydi, böyle mi davranacaktı?” “cinsiyetsizlik duygusuyla sürdürebildiğim ilişkilerim var mı, nasıl ilerliyor?” “cinsiyetsiz bir hayat mümkün olabilir mi’ gibi sorgulamalar yapıyorum. kendimden, kadınlığımdan artık şüphe duymaya başlamıştım ki, collette dowling’ın ‘çağdaş kadının bağımsızlık korkusu’nu anlattığı sindrella kompleksi geçti elime. kitabın arka kapağındaki yazı ne de haklıydı:

“yalnız olmaktan nefret ediyorum. keseli hayvanlar gibi bir başkasının derisinin altında yaşamak isterdim. emniyette olmayı, sıcak, bakılıp gözetiliyor olmayı havadan, hatta yaşamdan daha çok isterdim. çünkü iş bağımsızlığa gelince, gerçekten kendi ayaklarımızın üstünde durduğumuz zaman, kadınlıktan uzaklaşacağımızdan, sevgisiz, sevimsiz olacağımızdan korkuyoruz. bağımsız olmak istiyor ama bağımsızlıktan korkuyoruz. bunun için de başkalarını suçluyoruz. onları suçlayarak ya da dizimizi döverek özgürleşemeyiz. bağımsızlık başkalarının bize bahşedebileceği bir lütuf değildir”

ben kafamda –aşkın ve seksin olduğu- cinsiyetsiz bir toplum fantezisi kurarken ve böyle bir dünyanın aslında daha yaşanılabilir olacağını iddia ederken, ‘kadın’ ve ‘erkek’ imajlarının çocukluğumuzdan beri bizlere çok yanlış çizildiğini fark ediyorum. binlerce yıldır böyle yaşamış bir toplumdan, üstelik bir de kadın olarak, elbette kendi payıma düşen kompleksleri tadacaktım. otuz’uma merdiven dayamış, hiç evlenmemiş, üniversite eğitimi almış ve halen almakta olan, aynı anda hem okulu, hem işi sağlıklı bir şekilde götüren, sekiz yıldır ihtiyaçlarını başkalarının yardımı olmadan tek başına karşılayabilen, üstelik ailesinin geçimine de katkı sağlayan, türkiye gibi, düzenli aralıklarla başbakan’ın ağzından bedenim hakkındaki yeryüzünde benden başka kimsenin haddine düşmemiş açıklamaları gazete manşetlerinden düşmeyen bir ülkede yaşayan kadın olarak, hatta kendine ‘kadın’ dediğinde bile karşı tarafın yüzünde cinselliğe atıfta bulunan gülümsemeler oluşan bir ülkede yaşayan kadın olarak, elbette bu kompleksler benim için kaçınılmazdı. sonuçta sartre’ın sevgilisi değilim ve gündelik yaşamımda karşıma çıkan erkekler bu ülkenin okullarında okumuş, bu ülkenin gazetelerini okuyan, çoğunluğu muhafazakar görüşe ve manevi inançta bir ülkenin yetiştirdiği ‘aydın’, dinamik, muhafazakâr sevgililer, patronlar, hocalar, mesai arkadaşları, otobüs şoförleri, kardeşler, senaristler, yapımcılar, medya patronları, kanaat önderleri, başbakanlar’dı.

dünyaya geldiğimiz ilk yıllarımızdan başlanıyor ‘kadın’ ve ‘erkek’ figürleri yaratılmaya. kadınların sürekli başkalarına bağımlı olarak yaşamak zorunda olduğu fikri çocukluğumuzdan beri bilinçaltımıza yerleştirilmiştir. erkek çocukları dış dünyaya yönelik ve savaşçı bir kahraman gibi yetiştirilirken, kız çocukları daha çok ‘korunması gereken nazik varlıklar’ gibi yetiştirilir. bizi büyüten masallara bakalım: sindrella. prenses ne kadar zor duruma düşmüş olursa olsun, onu kurtaracak prensinin geleceğini bilir, bekler ve nihayetinde de prens gelip sindrella’yı kurtarır. kırmızı başlıklı kız; yabancılarla asla konuşmaması gerektiği öğütlenmiş, konuşursa başına felaket geleceğini anlatılmış kırmızı başlıklı kız ormanda önüne çıkan bir yabancıyla konuşarak ebeveynlerini haklı çıkarmış, felakete sürüklenmiştir. pamuk prenses; kötü kalpli cadının elinden kaçmayı başaran prenses ormanda kaybolur ve prens tarafından kurtarılır ve elbette sonsuza dek mutlu yaşarlar. hayatımızdaki insanlar hep kurtların, prenslerin, prenslerimizi elimizden alacak kötü kalpli cadıların imgeleri aslında. kadınlar erkeklere güzel görünmek için yaratılmış, erkeklerin işten dönüp eve geldiklerinde yorgunluklarını alacak, soylarını sürdürecek, lezzetli ve çeşit çeşit yemekler yapacak sevimli varlıklar olarak resmedilmiştir. erkekler de bu masalların kahramanlarını rol-model olarak alıyorlar elbette. hayatları boyunca zengin, yakışıklı, kavgacı, mücadeleci olacaklar; güzel, bakımlı prenseslerini düştükleri zor durumlardan kurtaracak, bunun için savaşacak ve kazanacaklardır. kadınlarının namuslarından sorumludurlar, bunun için gerektiğinde karısını, kızını, kardeşini öldürecek; rakiplerinin imrenerek bakacakları bir aile reisi olacak ve böylece sağlam temelle kurulan bu ailelerden sağlam bir toplum doğacaktır.

kadınlar daha küçücük bir kız çocuğuyken ‘prenses’ gibi olma fikri hayattaki en yakınlarımız, en güvendiklerimiz olan, dünyayı tanımakta yol göstericilerimiz olan ebeveynlerimiz tarafından bilinçaltımıza yerleştirir. daha küçük bir kız çocuğuyken yemek yapma, makyaj yapma, güzel bebekleri büyütme ve giydirme temalı evcil, hayat mücadelesinden kopuk, romantik, pasif oyunlarla büyütülüyoruz. erkek çocukları ise savaş, bağımsızlık, kurtarma temalı ‘kahraman askercilik’, ‘örümcek adamcılık’ vs gibi dış dünyaya yönelik, hayatın içinde aktif rol alan, mücadeleci oyunlarla büyütülür.
bu şekilde büyütülüp okul çağına getirilmiş çocuklar, öğretmenleri tarafından aynı tarzda eğitilmeye devam ediliyor. uslu, başarılı, başkaldırmayan kız çocukları her zaman örnek öğrenci olarak ön sıralarda yerini alıyor. hatta bazen sadece uysal oldukları için hak ettiklerinden daha fazla not verilir ve aşırı yardımda bulunulur. böylece kız çocukları riske girmeme ve kendini emniyette hissetme, erkek çocuklarına nazaran fazladan yardım alması gerekliliği duygularıyla tanışırlar. her zaman için güzel ve bakımlı olma zorunluluğu, kendi başımıza bir işe asla kalkışmamamız, erkekler kadar zeki olamayacağımız, ne kadar zorda kalırsak kalalım mutlaka bir gün bir başkası tarafından kurtarılacağımız, bir başkası tarafından geçindirilmek zorunda olduğumuz yargıları yerleşir.

bazı kadınlar (benim ortaokul yıllarımdaki gibi) küçüklüğünden beri bunu reddeder ve toplumca ‘erkek gibi’ diye tabir edilecek davranışlarda bulunur. collette dowling bu kitapta, kadıların buna korkuyu gizlemek için ‘karşı-fobik tarz’ diye geliştirdiği bir savunma mekanizması olduğunu okudum.‘kimseye ihtiyacım yok, kendi başımın çaresine bakabilirim’ mesajı yayan ergen kızı gerçekte açık bir semptom sergilemektedir. kadınların bu kendinden eminlik gösterişinin altında derinlere kök salan güvensizliği dengeleme çabası yatar. yüzeyden bakıldığında böyle bir kadın kesinlikle sırtını erkeğine dayamaz, oysa gerçekte her zaman gizliden gizliye istediği şey de işte budur. temel güvensizlik ve çaresizlik duygularını gizlemek için cesur, arsız ve bağımsız davranan kadınlarda bir çelişkili mesajlar sistemi ağır basar. bu kadınlarda cinsel kimlik paniği başlar, bağımsız olmak ister ama bağımsızlıktan korkarlar. gerçekten kendi ayaklarının üzerinde durduğu zaman, kadınlıktan uzaklaşacağından, sevgisiz, sevimsiz olacağından korkarlar.”

hiçbir kontrolünüz olmadığına inandığınız bir ortamda yeterince uzun süre kalırsanız, tepki vermekten vazgeçersiniz. buna ‘öğrenilmiş çaresizlik’ deniyor. yüksek iq’lu ve yetenekli kadınların kendilerini hayattan geri çekmelerinin, dünyaca tanınan bir yazar, sanatçı, iş kadını olmalarından korkup birine yaslanarak yaşama istediğinin, ömrünün en verimli çağlarında hamile kalmalarının, çocuk büyüyüp kendine bakabilecek durumda tekrar hamile kalıp kendilerini yine eve hapsetmelerinin nedeni de hayatta başına gelebilecek zorluklara karşı geliştirdikleri bu öğrenilmiş çaresizlik savunma durumlarından kaynaklanmaktadır.

kadının ve erkeğin olması gereken imajı aslında bizlere dayatılan gibi değilmiş. bunu, şimdi yanımda yüzünü asarak, dünyanın onun etrafında döndüğünü zanneden, kendisini akşam eve bırakmadığı gerekçesiyle sevgilisini terk eden ve sevgilisinin ısrarlı telefonlarını açmayarak sevgilisini cezalandıran bir ‘prenses’in yanından bildiriyorum.

kadın ve erkek gibi olmayı başkalarından öğreniyoruz ve bunu davranış haline getiriyoruz. kadın da olsa, erkek de olsa, bağımsızlık, insana özgü bir ihtiyaçtır. ancak bağımlılık duygusunun konforuna da zaman zaman, kadın olarak da erkek olarak da ihtiyaç duyabiliriz. güvenilen biri tarafından gözetiliyor olmak, sonsuz emniyette olmak hissi gerçekte her iki cinsiyetin de varmak istediği bir bitiş noktasıdır. bir başkasına güvenerek yaşamak, beraber çıkılan yol arkadaşlıkları zaman zaman rol değişimlerine ihtiyaç duyarlar. bu gibi rol değişimleri sayesinde çiftler arasında sağlıklı bir empati kurulmuş olacak, hem ilişkiler yaşanılası bir hale gelecek, bu olurken de ne erkekler erkekliklerinden, ne de kadınlar kadınlıklarından bir şey kaybedecektir. yeter ki bu bağımlılık, devamlılık arz eden karaktersiz bir bağımlılığa dönüşmesin.
kendine güvenmek en başta kendini sevmeyi gerektirir. kendine inanan insanlar, yetenekleri dışındaki şeylere ilişkin boş hayallerle kendilerini kandırmazlar. aynı zamanda yeteneği olduğu işlerde de geri de çekilmeyecek kadar cesurdurlar. böyle gerçekçi bir insan olduğumuzda ayaklarımız sağlam yere basar ve kendimizi severiz. kendimizi severek de bu dünyada kendimize verebileceğimiz en güzel hediyeye sahip oluruz: sevme özgürlüğü, kendiyle beraber bir başkasını da sevme özgürlüğü.